ગુજરાતી ભાષામાં સાચી જોડણી જણાવો ના પ્રશ્ન ગુજરાતીમાં કોઇ પણ સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષામાં પુછવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે જોડણી આપણને સરળ લાગતી હોય પરંતુ મોટાભાગના વિદ્યાર્થીઓ ભુલ કરતાં હોય છે. અને પરીક્ષામાં માર્ક્સ ગુમાવતા હોય છે. આમ જોઇએ તો જોડણી આંખનો વિષય છે. જો આપ ધ્યાનપુર્વક વાંચન કરશો તો કોઇ પણ જોડણીને યાદ રાખી શકશો.
આ લેખના માધ્યમથી આપણે જોડણીના નિયમો સમજીશુ. અહી આપણે ગુજરાત સરકારના ભાષા અને નિયમકની કચેરી દ્વારા પ્રકાશિત પુસ્તકને સંદર્ભ તરીકે લઈશુ. જેથી વાંચકોને વિશ્વસનીય સ્ત્રોત મળી રહે.
મહાત્મા ગાંધીએ એક વખત ગુજરાતી ભાષાની જોડણી વિશે અકળાયને કહ્યુ હતું : “અંગ્રેજી ભાષાના શબ્દોની જોડણી ખોટી કરતાં આપણને શરમ લાગે છે. તેના કરતાં માતૃભાષાની જોડણીનો વધ કરતાં આપણને વધારે શરમ લાગવી જોઈએ.” જોડણી એટલે એક, બે કે વધુ અક્ષરો જોડાઈને પરંપરાથી સર્જાયેલો શબ્દ, પ્રગટેલો અર્થવાળો અક્ષર કે અક્ષરસમૂહ.
સંસ્કૃતમાં જેને પૂર્વગ, ઉપસર્ગ કહે છે, અંગ્રેજીમાં જેને Prefix કહે છે તેવા કેટલાક શબ્દોની પૂર્વે મુકાતા અને જોડણી સાથે સીધો સંબંધ ધરાવતા પૂર્વપ્રત્યયો નીચે આપ્યા મુજબ છે.
ગુજરાતી ભાષામાં સાચી જોડણી જણાવો
Read Also : Most IMP ગુજરાતી ભાષામાં સમાનર્થી શબ્દો
(ક) હૂસ્વ ‘ઈ’ અને “ઉ’નીચેના સંજોગોમાં વપરાય છે:
- અતિ અતિશય, અતિક્રમણ, અતિજ્ઞાન,અતિવૃષ્ટિ, અતિરિક્ત.
- અધિ- અધિકારી, અધિનિયમ, અધિસૂચના, અધિકૃત.
- અભિ- અભિરુચિ, અભિજ્ઞાન, અભિનવ, અભિમાન, અભિમુખ.
- નિ – નિવેદન, નિયોજન, નિવાસ, નિયમ, નિરોધ, નિયોગ.
- નિઃ-નિરંકુશ, નિર્જન, નિરુત્તર, નિરવકાશ, નિરપવાદ, નિવૃત્તિ, નિર્વાસિત, નિર્દોષ,
- નિર્દેશ, નિર્દય, નિરાકાર, નિરાશ, નિઃશંક, નિર્ધન, નિર્મળ, નિર્લજ્જ, નિર્માણ.
- પરિ-પરિણીત, પરિત્યાગ, પરિવાર, પરિમિતિ, પરિવહન, પરિચિત, પરિભ્રમણ,
- પરિબળ, પરિવર્તન, પરિસ્થિતિ, પરિણામ, પરિશિષ્ટ, પરિમાણ,પરિવેશ.
- પ્રતિ- પ્રતિબિંબ, પ્રતિનિધિ, પ્રતિષ્ઠા, પ્રતિબંધ, પ્રતિકૂળ.
- વિ- વિજ્ઞાન, વિનિયમ, વિનિમય, વિશેષ, વિશ્વાસ, વિશુદ્ધ, વિવશ, વિશ્રાંતિ, વિશ્રુત, વિભિન્ન, વિરોધ, વિરુદ્ધ, વિશિષ્ટ, વિભાજન.
- અનુ- અનુકરણ, અનુરૂપ, અનુયાયી, અનુપાલન, અનુભવ, અનુલક્ષણ, અનુવાદ,
- અનુતાપ, અનુકંપા, અનુશીલન, અનુગ્રહ, અનુગામી, અનુપમ, અનુદાન, અનુમતિ, અનુમાન.
- ઉપ- ઉપનામ, ઉપસચિવ, ઉપાધ્યક્ષ, ઉપવાસ, ઉપગ્રહ,ઉપાહાર, ઉપતંત્રી, ઉપાચાર્ય, ઉપદ્વીપ, ઉપકથા, ઉપગમન, ઉપકલા, ઉપહાર, ઉપાસના, ઉપાર્જન, ઉપાર્જિત, ઉપેક્ષા,ઉપાય, ઉપાદાન, ઉપહાસ.।
- સુ- સુવિચાર, સુપુત્ર, સુલેખન, સુગંધ, સુરક્ષિત, સુવાસ, સુરુચિ, સુલક્ષણા, સુદીર્ધ, સુભાષિત, સુયોગ્ય, સુપરિચિત, સુરંગ, સુડતાળીસ, સુગ્રથિત, સુગ્રાહ્ય, સુકતાન, સુકાન.
- કુ- કુસેવા, કુપાત્ર, કુકર્મ, કુસંગ, કુપુત્ર, કુમતિ, કુટેવ, કુછંદ.
- પુનઃ -પુનઃસ્થાપન, પુનર્વસવાટ, પુનરાવર્તન, પુનરુકિત, પુનર્જન્મ, પુનર્મુદ્રણ, પુનર્વિચારણા, પુનર્વિનિયોગ.
- પુર-પુરજોશ, પુરજોસ, પુરબહાર, અપવાદ-પૂરપાટ.
(૨) નારીજાતિમાં ભાવવાચક નામને અંતે “ઈ’ હ્રસ્વ આવે છે.
- અનુમતિ, અનુભૂતિ, આકૃતિ, અનુપસ્થિતિ, આપત્તિ, આવૃત્તિ, આહુતિ, ઉન્નતિ, પ્રતીતિ, સંમતિ, સર્વાનુમતિ.
- અપવાદ- નીચેના શબ્દોમાં “તી” દીર્ઘ છે.
- એકમતી,કુદરતી,સમજૂતી,સાબિતી,લઘુમતી, શ્રીમતી,બહુમતી, જયન્તી.
(ક) “વતી’ કે “મતી” હોય ત્યાં પણ “તી” દીર્ધ હોય છે.
- પુત્રવતી, ભાનુમતી, ભગવતી,ઈન્દુમતી, સરસ્વતી, ચારુમતી, કલાવતી.
(ખ) કેટલીકવાર દીર્ધ “તી’ અને હ્રસ્વ “તિ” બંને જોડણી આવે છે જે સાચી છે.
- વસતિ, વસતી, વસ્તી, વિનતિ અને વિનંતિ કે વિનંતી. તેમજ માલતિ કે માલતી.
(૩) નીચેના શબ્દોમાં નારીજાતિનો “ની” -ત્યય લાગતાં પહેલાં શબ્દનો છેલ્લો “ઈ’ હૂસ્વ થઈ જાય છે :
- દા. ત. મનસ્વી – મનસ્વિની
- વિદ્યાર્થી – વિદ્યાર્થિની
- તપસ્વી – તસ્વિની
નામ પરથી વિશેષણ બનાવતા “ઈક’ તેમજ “ઈકા’-ત્યય હંમેશા હ્રસ્વ “ઈ”વાળા છે.
- ઈક – માનસિક,–થમિક, ધનિક, સામાજિક, ભૌગોલિક, વાસ્તવિક.
- ઈકા – અનુક્રમણિકા, માર્ગદર્શિકા, શિક્ષિકા, પુસ્તિકા, સ્મરણિકા.
(૪) “તા’ કે “ત્વ”–ત્યયથી બનતાં નામોના અંતે આવતો દીર્ઘ “ઈ’ હ્રસ્વ થાય છે.
- ઉપયોગી –ઉપયોગિતા
- સ્વામી – સ્વામિત્વ
- તેજસ્વી – તેજસ્વિતા
(૫) શ્રેષ્ઠતાદર્શક રૂ૫ તરીકે “ઈષ્ઠ” આવે ત્યારે “ઈ”હુસ્વહોય છે
- ગર્વિષ્ઠ, કનિષ્ઠ, ધર્મિષ્ઠ.|
(૬) શબ્દના અંતે “નિ”, “ટિ’કે “ઉ” સ્વ હોય છે.
- હાનિ,પુષ્ટિ, મધુ, ધેનુ, રઘુ,વિષ્ણુ.
અપવાદ : વધૂ
(৩) “ય” ની પહેલાં આવતો “ઈ’ હ્રસ્વ હોય છે.
- કડિયો, કાઠિયાવાડ, રેંટિયો, ફરજિયાત, મરજિયાત, જરૂરિયાત.
(૮) ‘ઈલ’, “ઈત” પ્રત્યય આવતા હોય ત્યાં “ઈ’ હ્રસ્વ હોય છે.
- અનિલ, ઉર્મિલ, સલિલ, કથિત, ગણિત, નિર્વાસિત, સંચિત, ખંડિત, અબાધિત.
- અપવાદ – નીલ અને શીલ આવે તો દીર્ધ “ઈ” આવે.
- સુશીલ, નીલકમલ.
(૯) શબ્દમાં જોડાક્ષર પહેલાંના “ઈ” અને “ઉ’ હ્રસ્વ હોય છે.|
- શિષ્ય,કિસ્મત, ઈચ્છા, વિદ્ય, બુદ્ધિ, શુદ્ધ, સમુદ્ર।
Read Also : ગુજરાતી સ્વર અને વ્યંજન
(૧૦) ચાર કે વધુ અક્ષરવાળા શબ્દમાં પ્રથમ “ઈ” અને “ઉ” હ્રસ્વ હોય છે.
- હિલચાલ, ખિસકોલી, સિફારસ, ઉકરડો, ઉમેદવાર.
(૧૧) અનુસ્વારવાળા “હું”, “તું”, “શું’ જેવા બધાજ શબ્દોમાં હ્રસ્વ “ઉ ” આવે છે.
(૧૨) વચ્ચેના અક્ષરમાં સ્વર દીર્ઘ હોય તો પ્રથમાક્ષરમાં ઈ-ઉ હ્રસ્વ હોય.
- ઈજાફો, ઈલાજ, ઉકાળો, ઉખાણું, કિનારો, કુહાડી, ખિતાબ, ખુવારી, ગિટાર, ગુજારો, ઘિલોડી, ચિકાર, ચુકાદો, જિરાફ, જુગાર, ઝિમેલ, બુકાવ, ટિટોડી, ટુવાલ, ડિપોટી, તિજોરી, તુમાર, દિલાસો, દુકાળ, ધિરાણ, પુતારો, નિકાલ, પિછાણ, પુરાવો, ફિસાદ, ફુગાવો, બિચારું, બુઝારું, ભિખારી, ભુલાવો, મિજાજ, મુકામ, રિવાજ, રુઆબ, લિલામ, લુહાર, વિનાશ, શિકાર, શુમાર, સિપાઈ, સુકાન, હિજરી,હુન્નર, હુલ્લડ.
(૧૩) જોડાક્ષર પૂર્વેનાં ઈ-ઉ હ્રસ્વ હોય છે.(સંસ્કૃતમાં પણ).
- ઇચ્છા, ઈજ્જત, ઈસ્તરી, ઈસિતાલ, કિલ્લો, કિસ્સો,ગિલ્લી, ચિટ્ટી, ચિત્ત, ચિત્તો, ચિત્ર, છિદ્ર, છિન્ન, જિલ્લો, જિા, ટિપ્પણ, દિક્કત, દિલ્હી, દિવ્ય, ધિક્કાર, નિત્ય, નિદ્રા, નિમ્ન, નિશ્ચય, પિત્ત, પિષ્ટ, પિસ્તાળીસ, પિસ્તોલ, ફિક, બિલ્લી, બિસ્તરો, ભિન્ત, ભિક્ષુ, મિટ્ટી, મિત્ર, મિથ્યા, રિદ્ધિ, રિશ્તેદાર, લિજજત, વિદ્યા, વિપ્લવ, વિશ્વાસ, શિક્ષક, શિક્ષા, શિષ્ય, શિસ્ત, સિત્તેર, સિત્યાસી, હિસ્સો.
- ઈજ્જત, ઉજ્જડ, ઈસ્ત, ઉત્સાહ, કુલ્લે, કુસ્તી, કુત્તો, ખુલ્લું, ચુસ્ત, ઘુમ્મટ, જુસ્સો, તુક્કો, દુલ્હો, દુશ્મન, પુમ્મસ, પિસ્તોલ, પુષ્કળ, ફુત્કાર, ફુલ્લી, બુટ્ટી, ભુસ્કો, મિસ્ત્રી, મુશ્કેલ, લુચ્ચું, સિત્તેર, હુક્કો, હુન્નર, હુલ્લડ.
(૧૪) અનુસ્વારનું વ્યંજન જેવું ઉચ્ચારણ હોય ત્યાં જોડાક્ષરની પરિસ્થિતિ ગણાય અને જોડણીનો ઉપરનો નિયમ જળવાય.
- ઈચ, ઈતજામ, ચુંગી, તુંબડી, બુંદેલ, મુંબઈ, સિંગલ, હિંગ, હિંમત, હિંડોળો, કિંમત, ચુંમોતેર, ચુંબક, જિંદગી, ઝુંબેશ, ટિબો, ટિંગલી, બુંદ, રિંગ, લિંબોળી, લુંગી, ઉંદર, ઉંમર, ગુંજાર, ગુંબજ, ધુંમટ, ટિંગુજી, ડુંગર.
(૧૫) ચાર અક્ષરવાળા શબ્દો કે તેથી ઉપરના અક્ષરો હોય તેવા શબ્દોમાં છેલ્લેથી પૂર્વેના ચોથા કે તેથી ઉપરના અક્ષરોમાં“ઈ”કે “ઉ’ હ્રસ્વ હોય છે.
- ઈકોતેર, ઈજનેર, ઈનકાર, ઈનસાફ, ઈમારત, ઈલકાબ, ઈલાયચી, ઈશારત, ઉકરડો, ઉકળાટ, ઉઘરાણી, ઉચાપત, ઉછળાટ, ઉછાંછળું, ઉજવણી, ઉજળિયાત, ઉદાહરણ, ઉધરસ, ઉધમાત.
- કિનખાબ, ખિજવણી, ખિસકોલી, ખુશામત, ગિરનાર, ગુજરાત, ગુનેગાર, ઘુઘવાટો, ચિકાખાઈ, ચિતરામણ, ચુસણિયું, છુટકારો, જિરાયત, જુનવાણી, ટિચકારી, કિકિયારી, ડિઝાઈન, તિરસ્કાર, તુનિયાટ, થિયેટર, દિકામાળી, ધુમાડિયું, નિતરામણ, નિવેદન, નુકસાન, પિચકારી, પુરવણી, ફિટકાર, ફુરસદ, બિયારણ, બુડથલ, ભિખારણ, ભુલકણું, ભુલભુલામણી, મિચામણાં, મિલાવટ, મુલાકાત, રિબામણી, લુછણિયું, શિકાયત, શિખામણ, સુધરાઈ, સુડતાળીસ, હિજરત, હિમાયત, હુલામણું.
- આ નિયમમાં અપવાદ:કૃદંત રૂપોમાં તેમજ સામાસિક શબ્દ બનતાં ચાર અક્ષરોની રચના થતી હોય ત્યાં મૂળ શબ્દોની જોડણી કાયમ રહે છે.
- કીડિયાસેર, કીડીમકોડા, મીઠાબોલું, ભૂલચૂક, ભૂલથાપ, ફૂલછાપ, ફૂટપટ્ટી,શૂરવીર, બીજવર,દીવાબત્તી,દવાસળી, દીવાદાંડી,ફૂલમાળા,ફૂલઝાડ, મીણબત્તી, સીમાસ્તંભ, સૂઝબૂઝ, વગેરે સમસોમાં.
- રીઝનાર, ઊતરનાર, ઊકળેલું, ઊકળતું, ઊપજતું, ઊઘડેલું, ઊઘડવા, ઊતરવામાં, ઊઠનારાઓ, વગેરે કૃદંતરૂપોમાં.
(૧૬) “ય’ પૂર્વેના અક્ષરમાં “ઈ’ સર્વત્ર હ્રસ્વ હોય છે.
- કિયું, ક્રિયા, પિયુ, પ્રિય-પ્રિયા, ઈયળ, ઇંપ્રિય, એશિયા, કજિયો, કડિયો,ખોડિયું, ગાંઠિયો, ગોઠિયો, ઘડિયો, ઘોડિયું, ચીપિયો, છાજિયાં, છોડિયાં,જાળિયું, જોડિયું, જૂતિયાં, ટાંટિયો, ટૂંટિયું, ઠળિયો, ડાંડિયો, તકિયો, તૂરિયું, થડિયું, દરિયો, દાંતિયો, દિયર, દિયેર, દુનિયા, ધોતિયું,નળિયું, નારિયેળ, નાળિયેર, વરિયાળી, વળિયારી, નોળિયો, પડિયો, પિયર, પિયેર, પુસ્તકિયું, ફેરિયો, બહારવટિયો, બાજરિયું, બુનિયાદ, ભાંખોડિયા, ભાંગફોડિયું, ભાંજગડિયો, મલેરિયા, માખણિયો, રળિયામણું, શુકનિયાળ, સમોવડિયું, અઠવાડિયું, કોઢિયલ, દમિયલ, કઢિયેલ, અડિયેલ, વગેરે.
- અંતરિયાળ, આંગળિયાત, લેણિયાત,ફરજિયાત,કબજિયાત,કરચલિયાળું, ઘુઘરિયાળું.
(ખ) દીર્થ ‘ઈ’ અને “ઊ” નીચેના સંજોગોમાં થાય છે.
(૧) અનીય, ઈન, ઈય, કીય – પ્રત્યયોમાં “ઈ” દીર્ધ છે.
- દા. ત. અવર્ણનીય, અર્વાચીન, આત્મીય, પરકીય, પ્રજાકીય, પ્રાચીન.
- અપવાદ– મલિન, પુલિન.
(૨) અધીન – માં દીર્ધ “ઈ” આવે છે.
- આજ્ઞાધીન, પરાધીન, સ્નેહાધીન, નિદ્રાધીન.
(૩) કરણ, ભવન કે કૃત તથા ભૂત લાગે ત્યારે દીર્ધ ઈકે ઊ આવે છે.
- એકીકરણ, વર્ગીકરણ,અંગકૃત,ગુણીભૂત,બાષ્પીભવન,દઢીભૂત.
(૪) ઈન્દ્ર કે ઈશ દીર્ઘ ‘ઈ” જ છે.
- યોગીન્દ્ર, રવીન્દ્ર,હરીન્દ્ર.
- જગદીશ, ન્યાયાધીશ, સત્તાધીશ, દ્વારકાધીશ.
(૫) શબ્દમાં આવતા “ઈક્ષ’ “ઈક્ષા” દીર્થ “ઈ”હોય છે.
- ૫રીક્ષક, ૫રીક્ષણ,પરીક્ષા, સમીક્ષક, સમીક્ષા.
- અપવાદ -શિક્ષણ, શિક્ષક.।
(૬) “અતીત’’ (અતિ + ઈત)
(૮) “ણુક અને “ગીરી’ શબ્દને અંતે દિીર્ધ “ઊ’ અને “ઈ” આવે છે.
- કામગીરી, યાદગીરી, દાદાગીરી, વર્તણૂક, નિમણૂક.
- અપવાદ :- નીલગિરી,હિમગિરી, (ગિરિ- “પર્વત’ ના અર્થમાં હોય ત્યારે હૂસ્વ આવે)
(૯) અનુસ્વાર વિકલ્પે છૂટા પાડી શકાય તેમ ન હોય ત્યારે દીર્ઘ “ઈ”,“ઊ” આવે છે.
- વીંટી, હીંચકો, પૂંછડું, ડૂંટી, ભીંડા, ગૂંથણ, લૂંટારો.।
(૧૦)અનુસ્વારવાળા બધાજ શબ્દોમાં “ઈ દીર્ઘ આવે.
(૧૧)એક અક્ષરવાળા શબ્દોમાં “ઈ” અને “ઊ” દીર્ધ આવે છે.
- કી, ઘી, જી, બી,પી, જૂ, ભૂ, છૂ, દુ, બૂ, રૂ, લૂ, ઝૂ, સ્કૂ.
(૧૨)બે અક્ષરવાળા શબ્દમાં પહેલો “ઈ” અને “ઊ” દીર્ધ આવે છે.
- ભીખ, બીક, ચીજ, ગીચ, પીળું,ભૂલ,ચૂક, બૂમ, ફૂખ.
(૧૩)કેટલાક શબ્દો બોલતાં ભાર આવે ત્યારે દિર્ધ “ઈ”, “ઊ” આવે છે.
- અરડૂસો, દાગીનો, નમૂનો, અંગૂઠો.
(૧૭) (૧) શબ્દાંતે સાદો [ઈ] કે સાનુસ્વાર [ઈંં] દીર્ઘહોય છે.
- [ઈ] કડી, કીડી, કકી, કડછી, કડવી, ખામી, ખુરશી, ખીચડી, ખૂજલી,ખિસકોલી,આપવતી,ગળથૂથી,નિસરણી,જળવણી,પુરવણી,ભુલભુલામણી, ધિંગામસ્તી, ઉછામણી, ઈલાયચી,ભુલામણી, ગોઠવણી, વિદેશી, મારવાડી, દુખી, સુખી, સાડી, ધોતી, વગેરે.
- [ઈ] અહીં, તહીં,દહીં, નહીં,મહીં, જહ,ક્યહીં.
(૨) શબ્દાંતે સાદો (ઉ) કે સાનુસ્વાર (ઉં) હ્રસ્વ હોય છે :
- [ઉ] અણુ, આલુ, આબુ, આળસુ, ઉઠાઉ, ઉતારુ, ઉનાળુ, ઉપજાઉ, કમાઉ, કાજુ,ખેડુ,ગભરુ, ગોખરુ, ચંબુ, ચાકુ, જંતુ,જાંબુ, ટકાઉ, ટહુ, ડાકુ, ડાઘુ, તરુ, તંબુ,ધાતુ, પરંતુ, પાટુ, ફાલતુ, બજારુ, બહુ, બંધુ, બાજુ, બાહુ, ભાનુ, ભેદુ, ભેરુ રખડુ, રઝળુ, લાડુ, સાસુ, સાબુ, વહુ, સહુ, સાઢુ, સ્વાદુ હાઉ, હેતુ, હજુ, વ્યાજખાઉ, ખિસ્સાકાતરુ, કૃપાળુ, દયાળુ, વગડાઉ, વહેવારુ, શિયાળુ,ચોમાસુ, વગેરે.
- [ઉં] ઊણું, ઊનું, ખિસ્સું, છૂટું, છૂપું, જીરું, તીણું, થૂલું, ધીમું, નીચું, પીછું,| પીઠું, ફીકું, બીજું, ભૂરું, મીઠું, રૂડું, લીલું, લૂલું, વીલું, શીકું, સૂનું, હીણું, ઊજળું, ઊલટું, ચીભડું, થીગડું, બિછાનું, વગેરે.
“ઉ ગુજરાતીમાં લિંગવાચક છે. એ વિકારી અંગોમાં નપુંસકલિંગનો નિર્દેશ કરે છે. પરિણામે જ્યાં લિંગ કે જાતિ અંગે સ્પષ્ટ નિર્દેશ કરવો જરૂરી ન હોય ત્યાં સર્વત્ર સંજ્ઞા, સર્વનામ,વિશેષણ, કૃદંત, ક્રિયાવિશેષણ આદિનાં રૂપો ઉકારાંત જ નોંધાય છે. જેમ કે, છોકરું,પેલું, કડવું, ગાવું, મોડું, વગેરે.
(૩) બે અક્ષરવાળા શબ્દોમાં: અંત્ય સિવાયના સ્થાને ઈ-ઊ.
પ્રથમાક્ષરમાં નિરનુસ્વાર ઈ,ઊ કે સાનુનાસિક સ્વર તરીકે આવતાં ઇં-ઊં પણ મોટે ભાગે દીર્ઘ હોય છે.
- ઈજા, કીડી, ખીણ, ગીધ, ઘીચ, ચીકુ, છીપ, જીવ, ઝીણું, ટીપું, ઠીક, ટીટું, ઢીલું, તીર, ધીરું, નીચે, પીછું, ફીણ, બીક, ભીખ, મીણ, રીત, લીટી, વીજ, શીશી, સીસું, હીણું.
- ઊન, કૂજો, ખૂણો, ગૂઢ, ઘૂસ,ચૂપ,છૂરી, જૂઠ, ઝૂલો, ટૂથ, દૂસ, ડૂમો, વો, તૂટ, થૂલું, દૂધ, ધૂની,નૂર, પૂજા,ફૂલ,બૂમ, ભૂલ, મૂઠી, રૂડું, લૂમ,શૂળી,સૂઝ, હૂપ.
- ઈટ, ઈડું, ઊંઘ, ઊંટ,કૂંચી, કૂંડું, વીંટી,ખૂંટ,ગૂંચ, ઘૂંટણ, ચીંથરું ચૂંટણી, છીંક, છૂંદો, જીંથરાં,ઝૂંપડી, ટૂંક, ઠીંગણું, ટૂંઠું, ઢીંક, ઢંઢ, બડું, થૂંક, ધૂંધળું, નીંદામણ, પીંછું, પૂંઠ, મીંચામણાં, સીંચણિયું, વગેરે.
(૪) “રેફ’ પૂર્વેના અક્ષરમાં ઈ કે ઊ દીર્ઘ હોય છે. શબ્દો સંસ્કૃતના જ છે.
- અજીર્ણ, અનુપૂર્તિ, આશીર્વાદ, ઈર્ષા, ઉત્કર્ણ, ઉત્તિર્ણ, ઊર્ણ, ઊર્ધ્વ,| ઊર્મિ, ઊર્વ, ઊર્જસ્વી, ઊર્જા,કીર્તિ, કીર્તન, કૂર્ય,કૂર્મ, ચૂર્ણ, જીર્ણ, તીર્થ, દીર્ધ,ધૂર્ત,પૂર્ણ,પૂર્તિ,પૂર્વ, પ્રકીર્ણ, મુહૂર્ત, મૂર્ખ,મૂચ્છ,મૂર્ત, મૂર્તિ, મૂર્ધા, વીર્ય,શીર્ષ, શીર્ષક, શી સન,શૂર્પણખા, સૂર્ય, સંકીર્ણ.
(૫) સાનુનાસિકસ્વરો તરીકે આવતાં ઈકે ઊંઃ અંત્યસ્થાન સિવાય બધે જ દીર્ઘ હોય છે.
- માત્રઈ અંતે દીર્થઃ જુઓ નિયમ ૧૪.૧ દહીં,નહીં,મહીં,વગેરેમાં.
- ઈ અન્યત્ર દીર્થ: ઈઢોણી, ચીંથરું,ચીંદરડી,છીંકણી, જીંથરાં, ઠીંગણું, ડીંડવાણું, ઢીંચણ, થીંગડું, નીંભાડો,પીંજારો, પીંજામણ,ભીંગડું, મીંચામણાં, મીંઢળ, લીંપણ, વીંધવું, સીંચણિયું.
- અંત્ય સિવાયના સ્થાને “ઊં દીર્ઘ :
- અમૂંઝણ, અંધાધૂંધી, ઊંકારે, ઊંચાઈ,ઊંબાડિયું, કૂંપળ, કૂંવાડિયો, ખૂંખારો, ગૂંગળાટ, ચૂંવાળીસ, ચૂંવોતેર, ટૂંકાણ, ધૂઆપૂંઆ, મૂંઝવણ, હૂંડિયામણ, મીંચામણાં, સીંચણિયું.
(૬) ત્રણઅક્ષરવાળા શબ્દોની જોડણી મધ્યાક્ષર આધારિત.
૧. વચ્ચેના અક્ષરમાં સ્વર સ્વ હોય તો આદ્યાક્ષરમાં સ્વર દીર્ધ હોય. ઈ,ઊ દીર્ધ હોય.
- ઈજત, ઈડલી, ઊકળે, ઊઘડે, ઊજળું, ઊપજ, ઊભરો, કીચડ, કીમત, કૂકડો, કૂતરો, ખીચડી, ખીજડી, ખૂજલી, ખૂમચો, ધૂમટ, ચીકણું, છીછરું, જીવણ,જૂજવું,ઝીલણ,ઝૂલણું,ટીખળ, ટૂમણ,ઠીકરું,હૂમકો,ડીચકો, ડૂબકી, ઢીમચું, ટૂકડું, તીરથ,તૂતક,થીંગડું, શૂવર, દીકરો, દૂબળું, ધીરજ, ધૂમસ, નીપજ, નૂતન, પીપડું,પૂંછડું, ફીકર,ફૂમતું, બીકણ, બૂકડી, ભૂસકો, મીઢળ, મૂરખ, રીડર, રૂપિયો, લીમડી, લૂછણું, વીજણો, શીખવ, સીવણ, સૂતર, સૂતળી, હીબકું, હૂકલી.
online exam examconnect
